Prof. Şentürk: 19. yüzyılda yazılmış Osmanlıca sözlüklerle 17. yüzyılın kelimeleri anlaşılamaz

Prof. Dr. Ahmet Atilla Şentürk

Prof. Dr. Ahmet Atilla Şentürk, dilin yaşayan bir varlık olduğunu ve zaman içerisinde kelimelerin farklı anlamlar kazandığını belirterek, piyasadaki belli başlı Osmanlıca sözlüklerin 19. yüzyılda yazılmış sözlükler olduğunu, bu sözlüklerle 16. yüzyılın kelimelerini anlamanın mümkün olamayacağını söyledi.

Prof. Şentürk, eski metinlerin doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için, bir müracaat kaynağı olarak, Prof. Dr. Mertol Tulum’un hazırladığı ve Türk Dil Kurumu Yayınları’ndan çıkan “17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı” isimli eserini tavsiye etti.

Prof. Dr. Ahmet Atilla Şentürk, On4 TV’de yayınlanan ve konuk olarak katıldığı “Edebiyat Kokusu” programında, bu konuda şunları söyledi:

“Edebiyatın malzemesi, dil. Ve dil, canlı bir varlık olduğu için, dili oluşturan kelimeler, sürekli kabuk değiştirirler, yapı değiştirirler, anlam değiştirirler. Bugün piyasada mevcut sözlükler, en tanınmış, Şemseddin Sami’nin (Allah hepsine gani gani rahmet eylesin) Kâmus-ı Türkî’si, yahut Muallim Naci’nin Lûgat-ı Naci’si, Selâhi’nin lûgatı (Mehmed Selâhî’nin Kâmus-i Osmanî’si)… Kalbur üstü birkaç lügat ve bunların toplamından oluşan, piyasada Osmanlıca sözlükler var. Bunların tamamı, 19. yüzyıl Türkçesinin Osmanlıca sözlükleridir. Siz, bu sözlüklere bakarak, diyelim ki bir 16. yüzyıl metnini değerlendirmeye kalkarsanız, ortaya deli saçması anlamlar çıkabilir. Nitekim öyle de oluyor. Bugün, ben buna gerçekten üzülüyorum, hani öğrenciler, tamam, bu sözlükleri kullanıyorlar da, öğretim üyelerinin bu metinleri yorumlama ve çözümleme sürecinde bu sözlükleri kullanmaları, bu sahayla ilgili tam bir cinayettir. ‘Ne yapacağız?’ diye soranlara ben hemen bir kaynak tavsiye edeyim; çok değerli hocam, Allah uzun ömürler versin, Allah başımızdan eksik etmesin, Prof. Dr. Mertol Tulum hocanın, eserleri burada saymakla bitmez, hepsi birbirinden değerli eserlerdir, ama içlerinden bir tanesi var ki, Türk Dil Kurumu’ndan çıkan “17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı”. Bu, aslında Meninski’nin lûgatının, bugünün okuyucusuna, kullanıcısına kolaylaştırılmış bir neşridir. Bu 17. Yüzyıl Türkçesinin, yani Osmanlıcasının bir sözlüğüdür ve 15., 16. yüzyıl metinlerine tam bir çözüm getirir mi, o yerine göre tartşmalı bir konu; ama hocanın bu eseri, bize büyük ölçüde ufuk açıyor.”

Eser hakkında

Kitap hakkında, Türk Dil Kurumu’nun web sitesinde şu tanıtım metni yer alıyor:

Prof. Mertol Tulum'un eseri

Prof. Dr. Mertol Tulum’un hazırladığı ve Meninski’nin Thesaurus’u ile Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’ne ve başka metinlerden derlenmiş verilere göre 17. yüzyıl İstanbul Türkçesinde sesler ve ses benzeşmeleri üzerine bir inceleme olan Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi Birinci Kitap yayımlandı.

Sözlüğün malzemesinin kaynağını 17. yüzyılın büyük dil bilimcisi Meninski’nin, Türkçenin o yüzyılda sahip olduğu söz varlığını topluca sunan Thesaurus adlı eseri oluşturuyor. Dört ciltlik bu eser sonraki iki yüzyıl içinde yayımlanmış sözlüklere kaynaklık etmiş olmasına karşın bu çapta bir malzemeyi değerlendirmeye bugüne kadar kimse cesaret edememiştir. Bu hazineyi okuyucularına sunan Prof. Dr. Mertol Tulum çalışmayla ilgili şunları söylüyor:

“Meninski’nin Thesaurus (Hazine)’si benim için gerçek bir hazinenin keşfi oldu. Yaptığım ön çalışmalar sırasında, eski metinlerde karşılaşılan, ancak bilinen kaynaklarda bulunmayan nice kelimenin, nice anlamın bu sözlükte yer aldığını gördüm. Bir yandan XV-XVIII. yüzyılları içine alan bir dönemin metinleri üzerinde yapılacak anlama çalışmaları açısından güvenilir bir yol gösterici olma değeri taşıyan, öte yandan da yayımlanmış metinlerin anlamca yeniden değerlendirilmesi için güvenilir bir kaynak olan bu hazineyi ortaya çıkarmak amacıyla 1987 yılında çalışmaya başladım. Araya giren engellerle zaman zaman kesintiye uğramış olsa da bu çalışmam yaklaşık yirmi yıl sürdü.”

Türk Dil Kurumu yayınlarının 1036. kitabı olan bu büyük esere, Türk Dil Kurumu satış birimlerinden veya Genel Ağ sayfamızdaki “Türk Dil Kurumu Yayınları Sanal Mağaza” bölümünden ulaşabilirsiniz.

(Radyo Muhabir)